آشنایی با معماری جهان - فصل سوم
در مطالب قبلی با دو فصل از آشنایی با معماری جهان همراه شما بودیم. در این مطلب قصد داریم شما را با معماری جهان بشتر از قبل آشنا کنیم ،پس با فصل سوم از آشنایی با معماری جهان همراه ما باشید.
برای مطالعه فصل اول اینجا کلیک کنید.
برای مطالعه فصل دوم اینجا کلیک کنید.
فصل سوم
مصر
مصر در شمال آفریقا و جنوب شرقی مدینترانه قرار دارد. این کشور در کناره رود نیل از محل اولین آبشار دره آسوان تا انتهای دلتا را دربر میگیرد. در ابتدا ساکنین مصر در دو منطقه شمالی و جنوبی با دو فرهنگ و رسوم کاملا متفاوت از یکدیگر زندگی می کنند.مردم مصر سفلی مردمی چادرنشین و چوپان داشت و در صورتی که مردم مصر علیا خانه های خود را از نی ساخته و به کشاورزی می پرداختند ولی مهمترین ویژگی تمدن و مردم هر دو گروه توجه به زندگی پس از مرگ است. یکی از اختلافات فرهنگی مصر علیا و سفلی در مراسم مذهبی دفن کردن مرده ها بوده است.
مردم مصر سکونتگاههای خود را از مصالح کم دوام می ساختند در صورتی که در ساختن معابد و آرامگاه های خود از سنگ سخت استفاده می کردند.
دوره کهن مصر را می توان به سه دوره تقسیم کرد که هریک معماری و ویژگی های خاص خود را دارد:
دوره پادشاهی کهن (۳۲۰۰-۲۰۴۰ ق.م)
دوره پادشاهی میانه (۲۰۴۰- ۱۶۵۰ ق.م)
دوره پادشاهی جدید(۱۵۵۰- ۱۰۷۰ ق.م)
معماری دوره پادشاهی کهن
دوره پادشاهی کهن در حدود ۳۰۰۰ قبل از میلاد مسیح مصر سفلی و مصر علیا توسط فرعونی بنام “نارمر”با هم متحد شدند و اولین سلسله با یک سیاست واحد ترکیبی از دو فرهنگ را به مورد اجرا در آورد پس از گذشت این دوره که به تدریج معماری مصطبه آغاز می‌شود.
مصطبه ابتدایی ترین شکل مقبره در مصر بوده که نماد خانه ابدی مردگان بوده است. مصطبه معمولا به شکل سکویی مستطیل با دیواره های پرشیب بوده که به وسیله سنگ یا آجر مفروش می شده است. این سکو بر روی محوطه تدفین ساخته می شد و محوطه تدفین در عمق حدود ۳۰ متری در زیرزمین قرار داشته است. جسد توسط حفره ای که در بالای سقف مصطبه وجود داشته است وارد فضای تدفین می شده و این حفره که به صورت هواکش نیز عمل می نموده پس از وارد کردن جسد کاملا مسدود می شد. در داخل مقبره فضایی مخصوص پیشکش ها و هدایایی که به “کا” یا روح متوفی تقدیم می شد، ساخته می شده که به آن نمازخانه می گفتند. علاوه بر این فضا اتاقکی مجزا و پنهانی برای قراردادن تندیس متوفی نیز ساخته می شده است. ارتباط مصطبه با محیط خارجی از طریق دری بود که به فضای کوچکی منتهی می شد که اقوام و نزدیکان متوفی هدایای خود را برای وی در آنجا قرار دادند. شکل مصطبه احتمالا از تپه های خاکی یا سنگی که مقبره های پیشین را می پوشاند الهام گرفته شده است که ابعاد آنها از ۴٫۵ تا ۵۲ متر و ارتفاعشان از ۳ تا ۹ متر متغییر بوده است. علت نبود دیوار این مقابر و تمایل آنها به داخل ظاهرا باید در استحکام بیشتر این نوع دیوارها نست به دیوارهای عمودی بوده باشد.
هرم پله پله ای زوسر(جوسر)
در حدود سال ۲۶۵۰ پیش از میلاد هرم پله دار فرعون زوسر (Djoser)، دومین پادشاه از سلسله سوم در سقاره (Saqqarah) یا گورستان باستانی (شهر مردگان ) ممفیس توسط «ایمنهوتپ»، معمار، طبیب و مشاور مخصوص زوسر، برپا داشته شد. وی نخستین هنرمندی است که نامش در تاریخ جهان به صورت مکتوب موجود می باشد، بسیار به علم طب مصری خدمت کرد به گونه ای که در دوران بعد، به عنوان رب النوع هنر و علم مورد پرستش واقع گردید؛ چنین به نظر می رسد که مکتب معماری مصر به دست وی تأسیس شد.
ایمنهوتپ نخستین کسی بود که در ساخت هرم از قطعات کوچک سنگ بهره برد. این هرم که احتمالاً کهن ترین بنای سنگی مصر و نخستین بنای سنگی عظیم جهان است، اولین مقبره عظیم پادشاهی نیز بود که ساخت آن نزدیک به سی سال به طول انجامید. هرم زوسر که حـدود ۶۰ متر ارتفاع دارد و متشکل از شش مصطبه(طبقه) به تدریج کوچک شونده، با ارتفاعی یکسان است، دارای زاویه ای با شیب ۷۲ درجه می باشد و ابعاد قاعده آن ۱۰۹*۱۲۱ متر می باشد. شکل هرم مذبور که ظاهراً چیزی در حد واسط بین مصطبه – شکل رایج مقابر مصریان در دوراه باستان – و هرمهای حقیقی بعدی در گیزا (چیزه) است، در پایان کار، ساختمانی مشابه زیگوراتهای بزرگ بین النهرین از آب درآمده است، اما هرم زوسر برخلاف زیگوراتهای بزرگ که معبد بودند، یک مقبره است و ارتفاعش از بناهای شهر مردگانی که پیرامونش ترتیب یافته، بسیار بلندتر می باشد.
مقبره ای چون هرم زوسر وظیفه یا کارکردی دو گانه داشت: “حفاظت از پادشاه مومیایی شده و متعلقاتش” و “مجسم ساختن قدرت مطلق و خدای گونه فرعون به کمک فرم معماری”. در اندیشه مصریان، شکل هرم نمود پلکانی بود که فرعـون را به سـوی «رِع» (Ra) یا رب النـوع خورشیـد بالا می برد. از دیگر سو، عقیده آنان بر این بود که عظمت پیکر هرم، موجب جذب هرچه بیشتر انوار فیض بخش رِع بر بدنه مزار و سپس حلول آن در کالبد فرعون می شود. برخی این ساختمان را با معبدهایش یک زیارتگاه درمانی می پندارند.
اهرام ثلاثه جیزه
در مصر سه هرم از فراعنه سلسله چهارم با نامهای خوفو یا خئوپس، خفرن یا خفرع و منکوریچ یا مرکرینوس وجود دارد. این اهرام که در منطقه جیزه قرار دارند مظهر پایداری ابدی ، علم پنهانی ، رمز و فنون، حکت ازلی و جادوگری بوده اند. هرم خفرن ۱۴۰ متر بلندی داشته و در حدود ۲۵۳۰ ق.م و در مدت ۱۵ سال به اتمام رسیده است و در نهایت هرم منکوریچ با ۶۶ متر بلندی در حدود ۲۵۰۰ ق.م و در زمان ۵ سال پیش ساخته شده است. در ساخت اهرام تمامی مردم به اجبار شرکت داشته اند.
یکی از اهرام سه گانه جیزه، هرم خوفو که کهنترین و بزرگترین آنهاست که به استثنای راهروها و اتاقک تدفین ، توده غول پیکری از ساختمان سازی با سنگ آهک است که مطابق اصول ساختمانی پیشرفته در سقاره ساخته شده است. فضای درونی موجود در کف و بالاتر از آن ، نسبتا کوچک ترند. و گویی در اثر فشار تنها سنگ در نقشه اصلی ایجاد شده است. سنگ آهک از صخره های شرق نیل به دست می آمد و با استفاده از طغیان های سالیانه نیل به ساحل غربی آن انتقال داده می شد. پس از آنکه سنگ تراش ها کار تراش دادن سنگها را به پایان می رساندند برای آنکه جای هر قطعه سنگ را در بنای هرم مشخص کنند آنها را با مرکب قرمز علامت گذاری می کرده و روی هم می گذاشتند. سرانجام نمای هرم، با پوششی از سنگ آهک سفید و مروارید رنگ پوشیده می شد. این سنگ ها را با چنان ظرافتی می تراشیدند که درزهای میانشان با چشم قابل تشخیص نبود. هنوز هم تعدادی از سنگهای قله هرم خفرع را می توان دید که پس از صدها سال کندن و بردن سنگهای آن هنوز پابرجا مانده اند.
نمایی از ورودی داخلی هرم خفرع
عظمت هرم خوفو را می توان از روی برخی از ابعاد آن به خوبی درک کرد: طول ضلع قاعده این هرم ۲۲۷ متر و طول هر یالش ۲۱۷ متر و ارتفاع کنونی اش ۱۳۸ متر است و قاعده اش بیش از ۵ هکتار زمین در بر گرفته است. تخمین زده شده است که این ساختمان از حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار قطعه سنگ ساخته شده و وزن متوسط هر یک به ۲٫۵ تن می رسد. بنا بر یک محاسبه با این مقدار سنگ می شود دیواری کوتاه گرداگر فرانسه کنونی ایجاد نمود. اما هنر سازندگان این هرم فقط به عظمت کار مهندسی موفق آنها محدود نمی شود بلکه طراحی صوری تناسب ها و ابهت بیکران آن که این چنین با کارکرد تدفینی و مذهبی اش سازگار شده و با محیط جغرافیایی اش هماهنگی دارد را نیز در بر می گیرد. چهار گوشه هرم به سوی چهار جهت قطب نما ست و مقبره و توده ساده سنگ برچشم انداز گسترده افق مسلط است. از بقایای بر جامانده از هرم میانی جیز(هرم خوفو) می توان مجموعه کاملی از اهرام را بازسازی کرد.
این مجموعه از هرم خوفو با اتاقک مخصوص تدفین در داخل یا در زیر آن نمازخانه متصل به یال شرقی هرم یا تقدیم قربانی ها و اجرای آئین ها و جشن های مذهبی محل ذخیره و نگهداری پوشاک و خوراک و ظروف مورد استفاده در جشن ها و آئین ها، راه خاکریز سرپوشیده منتهی به دره معبد ،دهلیز خاکریز سرپوشیده در کنار راه خاکریز مشرف به معبد خفرع و مجسمه ابوالهول بزرگ تشکیل شده است. مجسمه ابوالهول نشانه بزرگداشت فرعون بوده و از یک صخره طبیعی تراشیده شده بود. سر ابوالهول را غالبا تجسمی از چهره خفرع تلقی کرده اند ولی برجستگی ها و خطوط سایه هایش عادی بوده و فردیت خاصی در آن قابل تشخیص نیست از لحاظ اندازه مجسمه ابوالهول در پیکره تراشی جهان باستان بی مانند است و ارتفاعی در حدود ۲۰ متر دارد. یکی از اختلافات مشخص در طراحی هرم خوفو و هرم زوسر محل قرارگیری اتاقک تدفین است.`
مجسمه ابوالهول
در هرم خوفو اتاقک تدفین در نقطه ای نزدیک مرکز هرم قرار دارد در صورتی که در هرم زوسر اتاقک تدفین در زیر زمینن واقع شده است. اطراف سه هرم اصلی را تعدادی هرم های کوچک و شمار بسیاری از مصطبه های مصر که آرامگاههای اعضای خانواده شاهی و دیوانیان بوده فراگرفته است. در قسمت شرقی هر یک از اهرام ، معبدی تدفینی تعبیه گردیده است.
از خصوصیات مهم کالبدی اهرام می توان به طور مختصر به موارد ذیل اشاره کرد :
۱- تعادل کامل : با عنایت به انتخاب حجمی که کاملا منطبق با شرایط نیروی جاذبه زمین و متناسب با نیروهای جانبی وزن (بارمرده) طراحی شده اند ، حجم اهرام کاملا متعادل است .
۲- تقارن
۳- خلوص حجمی : عدم افزایش یا کاهش بخش هایی از حجم هرمی به یک مجموعه کاملا خالص و بدون پرداخت خالص منتج شده است .
۴- ریتم : در اهرام جیزه تکرار منظم احجام سه گانه از ارتفاع بیشتر به ارتفاع کمتر در دو سطح دیده می شود . این تکرار را می توان در اهرام بزرگ (مقابر فراعنه) واهرام کوچک (مقابر زنان فراعنه) به وضوح مشاهده نمود . ضمن آنکه این حرکت ریتمیک بسیار ملایم است.
معماری دوره پادشاهی میانه
حدود ۲۳۰۰ سال ق.م، شورشهای زمینداران جاه طلب باعث یک صد سال ناآرامی در مصر شد. سرانجام یکی از حکام تبس به نام منتوهوتب با اقتدار کامل توانست مصر را با یکدیگر متحد کرده و اقتصاد و هنر را رونق بخشید. در این دوره هنر جواهرسازی رونق گرفت و در نقاشی سبک های جدیدی به وجود آمد. از مهمترین بازمانده های مربوط به دوره پادشاهی میانه می توان مقبره های تخته سنگی (صخره ای) بنی حسن را برشمرد.
پلانی ساده که نشان دهنده یک ورودی بوده و دارای دو ستون می باشد و به یک اتاق مستطیل چهار ستونه منتهی می گردد. ورودی مقبره تنها روزنه ورود نور به داخل است.
یکی از سالمترین مقابر مذکور ، مقبره “خنوم هوتب” است که به ارتفاع ۶ متر ساخته شده است. مقبره های صخره ای در بیشتر موارد جانشین آرامگاههای هرمی متعلق به پادشاهی کهن گردیدند. این مقابر در جلویشان یک سرسرای ستون دار کوتاه قرار می گرفت واحدهای بنیادی معماری مصر محسوب می شدند و شامل بخش های دهلیز، تالار ستون دار و اتاقک مقدس بودند. در داخل تالار مقبره مزبور ستونهایی در داخل تالار دیده می شود که هیچ گونه نقشی در نگهداری سقف ندارند بلکه مانند ستون های سرسرا بخشی پیوسته با بافت صخره می باشند. دیوار مقبره همانند گذشته با انواع نقاشی و نقش های برجسته رنگین با موضوعاتی تقریبا مشابه تزئین شده است.
معبد منتوهوتب
یکی از بناهایی که از دوران پادشاهی میانه به جای مانده معبد و مقبره منتوهوتب در دیرالبحری است. این مجموعه در دامنه کوه ساخته شده و ترکیب موفق و هیجان انگیزی را با معماری و طبیعت به وجود آورده است. سه طرف این مرقد توسط سه حیاط محاصره شده است که حیاط داخلی پشتی به مرقد اصلی فرعون و دخترانش منتهی می شود که در واقع در دل کوه کنده شده است. سطوح تراس ها با راهروهای ستوندار جانبی به وسیله معبری شیبدار به یکدیگر متصل شده و در وسط تراس بالایی نیز هرم کوچک سنگی به عنوان نشانی از مقبره قرار دارد. محل دفن فرعون در خارج از مجموعه در دل کوه جای داده شده بود. این معبد ترکیبی از عظمت اهرام پیشین و تالارهای ستون دار چند طبقه می باشد.
معماری دوره پادشاهی جدید
در تارخ هنر جانسن درباره هنر این دوره می خوانیم: هنر پادشاهی جدید شامل انواع گوناگون شیوه ها و خصوصیات بود. محافظه کاری خشک و یخ زده گرفته تا نوآوری خیره کننده و از عظمت طلبی جسیم و ستمگرانه گرفته تا زینت کاری ظریف و ماهرانه. به هیچ وجه نمی توان با انتخاب چند نمونه برجسته از بناهای باقیمانده این دوران آنرا به طور کلی معرفی نمود زیرا تار وپود آن انچنان از رشته های مختلط و متنوعی به وجود آمده است که دست چین کردن هر دسته محدو از آثار آن دوران برای نشان کلیه خصوصیات هنری آن کاری خودسرانه می نماید.
معماری مذهبی مصر که دورانی مقبره در آن رکن اساسی و معبد جزء دوم را داشت، رفته رفته به سمت معبد محوری کشیده شد. اگر عظیم ترین و گیراترین بناهای پادشاهی کهن را هرم های آن بدانیم، در دوره پادشاهی جدید می توان از معابد با شکوه آن نام برد. در این دوره اشراف و پادشاهان به پیروی از سنت پادشاهی میانه، مرقدها یا اتاقکهای تدفین خود را از دل صخره های غرب رودخانه نیل در می آوردند. از جمله این مقبره ها می توان به مقبره حتشپ سوت اشاره کرد.
مقبره حتشپ سوت
این بنا متعلق به ملکه ای با همین نام بوده و در دیرالبحری در سال ۱۵۰۰ق.م ساخته شده است. این بنا از جمله برجسته ترین آثار پادشاهی معماری جدید است که به آمون و چند خدای دیگر اهدا گردیده است. سه حیاط وسیع با شیبی تند به سوی بالا که توسط گذرگاههایی رامپ مانند به هم مرتبط گردیده و با رشته ستون هایی طولانی از یکدیگر مجزا شده اند، پرستنده را به سوی قدس الاقداس یا اتاقکی که در دل سنگ حفر شده است هدایت می کند. این بنا از سطح کف دره تا سه طبقه ستوندار با خرپشته های اتصالی از پایین به بالا قد برافراشته است. تناسب دید کاملا در این معبد رعایت شده و سنگهای بلند عمودی وا افقی ، ستون بندی ها و توالی رنگ سیاه و سفید یا روشن و تاریک با تقارن انسان ساخته اش الگوی صخره ای بالا را تکرار می کند. تک تک ستونها که یا ۴گوش و یا به صورت ۱۶ ضلعی پخ دار تراشیده شده اند تناسب فضایی هنری با یکدیگر پدید می آوردند حدود ۲۰۰ پیکره نقش برجسته در این معبد ساخته شده بود.
مقبره حتشپ سوت
نقش های نیم برجسته با رنگهای درخشان و خیره کننده سراسر دیوارها را پوشانده بودند که اکنون نیز بقایای آن موجود می باشد. موضوع نقش برجسته ها عبارت بود از نمایش تولد ، تاجگذاری و کارهای بزرگ حتشپ سوت. مهتابیهای حالی معبد مانند امروز فطعه زمینهای خشک نبوده بلکه باغ هایی بوده اند از درخت کندر و گیاهان ناب که ملکه در لشکرکشی به سرزمین های دور افتاده پونت به همراه آورد. این سرزمین در ساحل دریای سرخ واقع شده بود و شرح این واقعه به طرز نمایانی در تزئینات پیکری معبد به چشم می خورد.
معبد صخره ای رامسس
این معبد متعلق به رامسس آخرین فرعون بزرگ و جنگاور مصر است که برای ستایش خود چهار تندیس شبیه سازی شده غول آسا از خود ار در نمای معبد ساخته است. در این تندیس ها ظرافت و جزئیات فدای بزرگتر شدن اندازه ها شده است. این بزرگی مقیاس در داخل معبد نیز اجرا شده و پیکره ها در دو سوی دالان باریک معبد قرار گرفته و ستون ها از دل صخره های موجود تراشیده شده، هیچ نقشی در تحمل فشار سقف ندارند. این ستون های مشابه ستون های ساخته شده در مقابر بنی حسن هستند. در این بنا از پیکره های مرد و زن به شکل ستون استفاده شده است که می توان آن را پیش درآمدی بر ساخت پیکره های ستونی در معماری یونان دانست.
مقبره رامسس دوم
معبد القصر
آمنهوتپ سوم در حدود سال ۱۳۹۰ ق.م شروع به ساخت این معبد در تب در آن سوی رودخانه نیل کرد و آن را وقف آمون و همسرش نمود.
نمای بیرونی بنا عبارت است از دو دیوار جسیم با برهای اریب که مانند دو بارو در دو طرف درواز قرار گرفته و به آنها مدخل یا سردر گفته می شود که به حیاط داخلی متصل می گردند. در نقشه شکل حیاط ذوزنقه ای است زیرا رامسس دوم هنگامیکه می خواست آن قسمت را به معبد طراحی شده در دوران پادشاهی آمنحوتپ سوم بیافزاید، محور حیاط را اندکی تغییر داد تا آن را هم جهت با مسیر رودخانه نیل قرار دهد. در ابتدا وارد تالار های ستون دار می شویم که ما را به حیاط دوم هدایت می کنند و در انتهای آن تالار ستوندار دیگری قرار دارد که پس از عبور از آن به بنای معبد می رسیم. معبد شامل یک رشته تالار ها و نمازخانه هایی است که بصورت متقارن بدنبال هم قرار گرفته اند و قدس الاقداس را که اتاقی است مربع با چهار ستون در چهار گوشه اش در پناه خود جای داده است. این مجموعه دورن دیوارهایی محصور شده تا راه ورود به دنیای بیرون را سد کرده باشد.
محوطه درون پرستشگاه تاریک و به شکل جنگلی از ستون ها است که با فاصله کمی در کنار هم قرار گرفته اند تا بتوانند تیرهای سنگی سقف را بر راس خود نگه دارند. معماری مصری برای ایجاد حداکثر استحکام ستون ها را بیش از آنچه باید قطور ساخته است که در دید بیننده رعب انگیز به نظر می رسد.
ستو نهای هرمی شکل این معبد از معادن شمالشرقی قاهره بریده شده و به شهر طیوه در فاصله ۲۰۰ کیلومتری انتقال داده شده است.
معبد آمون رع کرنک
یکی از بزرگترین معبدهای سردر دار مصری معبد آمون رع کرنک است که با داشتن حجم بزرگ، تالارهای ستون دار و حیاطهای رواق دار در خور توجه بوده و در دوره های مختلفی بازسازی روی آنها صورت گرفته است و در واقع می توان گفت این معبد مجموعه ای از آثار معماری چند دوره ساختمانی است. در تالار ستون دار این معبد ستون هایی با دو نوع ستون غنچه ای و کاسه ای (زنگوله ای) دیده می شود. این ستون ها با آنکه از ارکان ساختمانی این تالار هستند ولی تزئینات فوق العاده ای روی آنها صورت گرفته است. روی بدنه ستون ها بصورت ردیف، نوارهای افقی با مضمون های مختلف چک شده است. ستون های معبد در پایین ۲۰ متر و در بالا ۶٫۵ متر قطر دارند. در تالارهای ستون دار ردیف ستون های میانی از کناری بلندتر بوده و در نتیجه سقف تالار در بخش مرکزی مرتفع تر شده و پنجره هایی در آنجا تعبیه می شود. این تالار ستون دار و عریض سقفی از تخته سنگ دارد.
معماری مصری که در آغاز با ساختمانهایی از خشت و چوب ونی و پاره ای از مصالح سبک دیگر برپا می گردید بعد از ظهور ایمنهوتب تبدیل به ساختمانهایی با سنگ های تراشیده شد که در آنها پیل پاهایی به انواع مختلف همیشه در درون جرز کار گذاشته می شدند که همه یادگاری است از دسته های نی یا تیرهای چوبی که میان دیوارهای خشتی نصب می شدند تا استحکام آن افزایش دهند. در معماری مصری بیشتر به فرم و جرم توجه می شده است.
نظر شما چیست؟ شما می توانید نظرات ،پیشنهادات و اطلاعات خود را در رابطه با این مطلب و موضوعات مربوط از طریق قسمت نظرات با ما و سایر بازدیدکنندگان در میان بگذارید.