آشنایی با معماری جهان - فصل دوم
←برای مطالعه فصل اول اینجا کلیک کنید→
در خدمت شما هستیم با دومین بخش از "آشنایی با معماری جهان" پس با ما در ادمه این مطلب همراه باشید.
فصل دوم
معماری بین النهرین:
یکی از مراکزتمدن قدیم درآسیا، بین النهرین است که بوسیله رودخانه های دجله وفرات مشروب میگردد این دو رود از کوههای ارمنستان سرچشمه گرفته وبا فاصله زیادی ازیکدیگربه طرف جنوب سرازیر می شوند و با سرعت از معابر عمیق گذشته جلگه بین النهرین علیامشروب می کنند درحوالی بغداد فاصله دو رود از یکدیگردرحدود سی کیلومتراست ولی از این به بعد فاصله آنها از هم بیشتر شده و به ارضی جلگه های بین النهرین سفلی می رسند ، ودر قورنه بهم پیوسته اروند رود را تشکیل می دهند و وارد خلیج فارس می شوند به طوری که اشاره گردید سرزمین بین النهرین مرکز یکی از کهنه ترین تمدن هاست در واقع با این توصیف بسیار کوتاه می توان گفت که تمدن این منطقه نه تنها تاثیر عمیقی بر اقوام وملل همجوار داشته اند بلکه از طرفی هم بی تاثیر از آنها نبوده اند ونخستین تمدن شناخته شده این سرزمین را سومریان تشکیل داده اندکه اولین بار خط میخی توسط آنان اختراع شد
ایدئولوژی: شاه متولی و نماینده خدا در روی زمین/مردم ، بندگان خدا که همه زندگیشان برای رضایت اوست./ خدا، ارباب مردم/ دولت، خدا-شاهی،تلفیق حکومت و مذهب
نقشه شهر: مرکزیت مجموعه قصر و معبد در شهر که مرکزیت خدا را نشان می دهد.
معبد: کانون دینی و مرکز اداری شهر/ فرم خاص پلکانهای زمین و آسمان/ زیارتگاه بالای آن: اطاق انتظار یا گذر
سومر :
سومریان بنیان گذاران تمدن بین النهرین هستند که تقریبا در اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح حادثه عظیم در بین النهرین به وقوع پیوست وآن مسکون شدند دره های بزرگ رودخانه ها بودند پس از این حادثه بود که نوشتن هنر ، معماری ساختمانی و شکلهای جدید حکومتی پدیدار گردید . معماری سومر در خدمت معابد و بر عکس آن معماری مصر در خدمت آرامگاه های پادشاهان مصری بوده است. سومریان مردمی کشاورز بودند که طرز مهار کردن سیل را آموختند و شهرهای دژ مانند ایجاد کرده اند مانند (( اروک )) ( ارخ یا ارک به روایت کتاب مقدس ) ، ((لاگاش)) یا قلوه کنونی . پس از ساخت این شهر ها نوشتن خط میخی، هنر ، معماری ساختمانی و شکل های جدید حکومتی پدیدار گردید. معماری سومر در خدمت مذهب و معابد بوده و شهرهای سومر در حمایت از خدای شهر ساخته می شد که پادشاه نماینده خدا بر زمین بود. نقشه شهرها مرکزیت خدا را در زندگی نمودار می ساخت. معابد در مرکز شهرها قرار داشتند و سایر ساختمان ها و خانه ها دور تا دور آنها را فرا می گرفت. از آنجا که سومری ها بناهای خور را با خشت پخته و چوب می ساختند از معماری آنان بجز شالوده ساختمان ها تقریبا هیچ چیز باقی نمانده است. فقدان سنگ در بین النهرین یکی از دلایلی است که اثار باقیمانده از تمدن سومری در مقایسه با مصر باستان بسیار ناچیز است. ساخت طاقهای قوسی شکل و طاق های ضربی و هلالی از مهمترین اختراعات سومری ها در معماری می باشد. اورک بزرگترین شهر سومر بود که دو مجموعه بزرگ پرستش گاهی داشت: اولی به نام معبد “آنانا” که متعلق به اینانا الهه عشق بود و دیگری به “آنو ” خدای آسمان تعلق داشت.
قدیمی ترین معبد حفظ شده آنانا به “معبد سنگ” معروف است که بخش های پایینی دیوارهای آن از سنگ آهک ساخته شده است. این پرستشگاه فضایی به ابعاد ۳۰*۷۶ متر داشت و از یک تالار مرکزی و اتاقهای متقارن جنبی تشکیل می شد ک در هر طرف پله هایی آن را به بام می رساند. استفاده از سنگ آهک با توجه به نبود سنگ در منطقه بین النهرین در این بنا یکی از موارد استثنایی آن است. از جمله ساختمان های عظیمی که بعد از معبد سنگ آهک ساخته شد ” معبد ستون” که از دو ردیف ستون عظیم آزاد تشکیل می شد که هر ردیف دارای ۴ ستون به قطر ۲٫۶ متر بود.
زیگورات اور
زیگورات شهر اور از معدود پرستشگاه هایی است که همچنان رو به آسمان (نیایش گونه) ایستاده است. ساخت زیگورات ابتکار سومری ها است. آنان برای خدایان خود پرستشگاهای مرتفعی می ساختند که شبیه هرم و دارای طبقات متعدد بود. کاهنان در این معابد به قربانی و نیایش می پرداختند. چرا که جایگاه خدایان بین النهرینی عموما در کوهستان های شرقی بود و شاید ساختار این بناها یاد آور جایگاه این خدایان بوده است. آخرین طبقه معبد مکانی بود که مجسمه رب النوع یا الهه در آن قرار می گرفت و هیچ کس جز بالاترین مقام روحانی شهر حق ورود به آنجا را نداشت.
از این معبد تنها چند نمونه در جهان باقی مانده است که شامل زیگورات اور ، چغازنبیل در شوش (ایران) و زیگورات های اریدو ، اورک و نیب پور هستند. این زیگورات را اور-نامو پادشاه شهر اور (۲۱۱۳ تا ۲۰۹۶ ) برای نانا خدای ماه و محافظ شهر ساخت. این بنای عظیم که ۵۰۰۰ سال از عمر آن می گذرد ، در سه طبقه ساخته شده است. اور- نامو ۱۷ سال بر آنجا حکومت کرد. با توجه به بقایای این بنای بزرگ ، ارتفاع واقعی آنرا ۶۰ متر تخمین زده اند. همچنین این معبد سومری ها بعدا در عصر نبونید ( آخرین پادشاه بابلی سال ۵۵۶ تا ۵۳۹ پ . م ) مرمت شده است. بنای فعلی زیگورات بیش از ۱۱ متر ارتفاع دارد. پایه های این بنا نیز در حال حاضر در ۳۴۰ کیلومتری شمال بغداد ، در استان قادسیه و در غرب رود فرات (۱۵ کیلو متری جنوب شهر ناصریه ) واقع شده است. رونق این زیگورات ها تا سال ۵۰۰ (پ . م ) که عصر ایرانی بین النهرین آغاز شد ، ادامه یافت.
سکوی ساختمان با نوعی موزائیک متشکل از مخروط های گلی تزئین می شد که این امر یکی از ویژگی های معماری پرستشگاهی سومری است.
این طرح که با کنار هم قرار دادن قاعده مخروط هایی از گل پخته به وجود می آمدند که به رنگ های سرخ، سیاه و سفید در گچ دیوارها فرو رفتند. به نظر می رسد که این تزئینات از طرح پارچه تقلید شده اند. تنها در یکی از معابد اورک میان دو مجموعه آنو و اینانا این مخروط ها از جنس سنگ بوده است. هر معبد روی سکوی افراشته قرار دارد که با ساختن معبد بعدی مرتفع تر می شود تا اینکه آخرین پرستشگاه روی تپه عظیم مصنوعی قرار می گیرد که همن زیگورات است و برای ساخت آن کوشش انسانی بسیاری شده که با کار داوطلبانه ساخته می شود. مصالح آن خشت بوده و نمای آن را با آجر و ملات قیری می ساختند. طبقات زیگورات، احتمالا در اصل به رنگ های متفاوت با معنی نمادین ساخته می شدند و روی سکوها درختکاری می شده است. زیگورات در بابل به معنای سکوی پله پله ای است که عرض و طول هر طبقه ، از طبقه پایین ترش کمتر است. عظمت این زیگورات ها نمادی از راه دشوار پالایش روح بوده است نمونه کهنسال تری که کمی پیش از ۳۰۰۰ ق. م ساخته شده است ” معبد سفید” است که در آن پشته ای که پایه زیگورات محسوب می شده و سطوح جانبی اش با آجر مستحکم شده است. بیش از ۱۲ متر ارتفاع دارد. پله ها و معابر پرشیب متعدد آن به صفه وسیعی منتهی می شود که بنای پرستشگاه بر سطح آن قرار گرفته بوده است. بدنه های آجری آن سراسر گچ اندود و راه عبور پرستندگان به سوی معبد شبیه به نوعی مارپیچ حلزونی زاویه دار بوده است. این خاصیت ” خمیده محور” راه ورود به پرستشگاه از ویژگی های بناهای دینی بین النهرین است.
از جمله دیگر زیگورات های دارای اهمیت بین النهرین زیگورات “اور” می باشد. ساختمان زیگورات اور کوه محکمی از خشت خام با نماسازی ضخیمی از آجر با ملات قیری است.
آجر را به این علت با ملات قیر در نماسازی بکار می بردند که بر قدرت و استحکام آن در برابر سیلها و دیگر عوامل طبیعی بیفزایند. سومری ها از مصالح آجر و گل و قیر و خشت برای زیرکار و از آجر جوش و گاهی آجرهای لعاب دار برای نما استفاده می کردند
. زیگورات اور دارای ۳ طبقه است. سه پلکان خرپشته ای هر یک با ۱۰۰ پله در یک نقطه به دوازدخ برج دار زیگورات رسده و از آنجا احتمالا پلکان دیگر مرکز نمایشهای آیینی منتهی می شده است. اساس و پایه معماری سومر ها را می توان استفاده از جرز و قوس و طاق گهواره ای برشمرد.
معماری دوره ی آکاد:
تاریخ به سلطنت رسیدن بنیانگذارسلسله پادشاهان آکاد راکه نامش سارگون بود.حدود سال ۲۳۰۰ ق.م می دانند.با روی کارآمدن وی تغییرات شگرفی در سیاست بین النهرین ایجاد شده. او نخستین بارقدرت سیاسی رادر ناحیه وسیعی ازبین النهرین تحت تسلط سامیان که با حکومت سومری مخالفت می کردند ایجاد نموده است و یک حکومت مرکزی بنیانگذاری کردند.سارگون و جانشینانش میراث سومری خود راحفظ کرده وآن راسلاح قدرت وهم باتوسعه عالی هنرها نگه داشتند.آجرهای پلاتو .کانوکس .مشخصه دوران سلسله قدیم دراین زمان دیده نمی شوند .به جای آن آجرهای بزرگ راست گوشه یا چهار گوشه به ابعاد ۵۲*۵۲ سانتی متر بکا رفته است.
یکی از آثار مهمی که ازاین دوره بجای مانده است کاخ نارمسین در تل براک است که هرضلع آن حدود ۱۰۰مترطول داشته است . این کاخ دارای دیواری ضخیم به قطر ۱۰متر است.که آن را دربرگرفته است و تنها راه ورود به بنا در دیوار غربی دروازه ای با دو برج بزرگ در دوسوی آن می باشد. این کاخ همچنین دارای دو حیاط کوچک، یک حیاط بزرگ، هشتی و اتاق های جانبی است.
کاخ دیگری به این دوره نسبت داده شده است که در آشور قراردارد و به کاخی قدیمی مشهور است .دلیل انتساب این کاخ به دوران آکاد وجود کتیبه ای بوده که به هنگام حفریات از زیر پی دیواره ها بدست آمده است پلان این بنا شبیه کاخ نارامسین درتل براک است .این کاخ بنایی است چهار گوشه با یک وردی که در ضلع شمالی آن قرار گرفته است و یک حیاط مرکزی بزرگ چهار گوشه ، چند حیاط کوچکتر و اتاق های کوچکی به دور آنها نقشه این کاخ را تشکیل می دهد.
در دوره آکاد معمارانی بودند که نقشه خانه های مسکونی شهروندان را طبق نظر آنان تهیه می کردند که شاهد این مدعا لوحی گلی است که روی آن نقشه یک منزل مسکونی طراحی شده است و می توان گفت این لوح کهن ترین نقشه ساختمانی موجود است . در روی این نقشه محل قسمت های خانه نیز به خط میخی آکادی نوشته شده است.
معماری بابل کهن: (جنوب بین النهرین)
سلسله بابل قدیم که به وسیله شخصی بنام سومر- آبوم تاسیس یافته بود .ازلحاظ سیاسی وگسترش تمدن در دوران سلطنت حمورایی به اوج خود رسید. هرچند که این دوران عظمت بیش از مدت کوتاهی نپائید. تمدن بابل اختلاف زیادی باتمدن سومری ها نداشت زبان بابلی متفاوت اززبان سومری بود ولی با همان خط نوشته می شد .در هنر ومذهب آنها تفاوتی نبود وچنین به نظر می رسد که فقط خدایان رابه نامهای تازه ای می خواندند.{{مردومک}}که خدای بابل بود بزرگترین خدایان به شمار می رفت.
معماری بناهای بازمانده ازدوره بابل کهن به دودسته عمیق تقسیم می شوند:
الف}معابد:از این دوره تنها تعداد کمی از بناهای مذهبی شناخته شده است.معبد آشور یکی ازاین بناهاست که به خدای ملی آشوریها«آشور»تعلق دارد وبه دست«شمسی- ادد»بنا گردیده است اگرچه این معبد کاملا ازبین رفته ست اما از روی پی بنا می توان پلان آن را مجسم کرد. این معبد برفراز بلندترین نقطه شهر قرار داشته و نقشه آن شامل یک حیاط مرکزی و سه حیاط کوچکتر می باشد که اتاق هایی آنها را دربرگرفته است. هر یک از حیاط با اتاق های مربوط به آن یک واحد ساختمانی را به وجود می آورده است.
معبد ایشچالی
این معبد پس از سقوط سلسه سوم ” اور” بنا گردیده و متعلق به دوران چکومت مستقل “اشنونا ” می باشد . با این که ساختمان معبد بر روی یک مصطبه قرار گرفته اما محراب اصلی که در انتهای بخش غربی آن قرار دارد ، بر روی سکویی بلند تر قرار گرفته است. معبد دارای ورودی های متعدد، یک حیاط بزرگ و سه حیاط کوچک بوده است که زوار طی مراحل خاصی به محراب اصلی دسترسی می یافتند.
ب}کاخها :بابلیها درزمان زمامداری خویش کاخهای بزرگی برپا کردند یکی از بزرگترین آثار معماری که دربین النهرین باستان به انجام رسیده کاخی است درشهرباستانی «ماری»این بنا یکی از معتبر ترین آثاری است که اطلاعات جامعی از کاخ های دوران حمورابی دراختیار ما می گذارد .کاخ ماری مجموعه ای از تالارهای پذیرایی و بارعام است که برروی مصطبه ای ساخته شده است ودسترسی به تالار بارعام آن از طریق یک پله نیم دایره ای شکل امکان پذیر است و تزئینات آن بنا عبارت است از : نقاشی های دیواری در شرح وقایعی که در دوران حکام بین النهرین رخ داده است.
معماری آشور 🙁 شمال بین النهرین)
آشوریها ساکن شمال بین النهرین بودند که از حدود ۹۰۰ قبل از میلاد تا ۳۰۰ سال بعد توانستند بر آن منطقه حکومت کنند. از لحاظ شرایط سخت اقلیمی و کوهستانی بودن اختلاف فراوانی با بابل بخش جنوبی بین النهرین داشت. نخستین زمامدار آشور امرای اور و بابل محسوب می شدند . اما بعدها به اطاعت کاسی ها در آمدند و شهر آشور مرکز حکومتشان گردد . آشوری ها از نظر اجتماعی ، اخلاق و عادات، بازرگانی و صنعت شباهت زیادی به بابلی ها داشتند حتی خدایان آشور نیز با اختلافی در نام همان خدایان بابلی بودند. به علت فراوانی سنگ در آشور موجب گردید که بناهای محکم تری از ساختمان های بابل ایجاد شود . گذشته از سنگ از آجر هم استفاده می کردند و معابد چند طبقه ی ساختند و همچنین بهترین روش اجرای سقف زنی با خشت خام را داشتند .
شهرهایی با دیوارهای عریض، معابد چند طبقه و کاخ های زیبا از ویژگی های خاص معماری آشوری ها بود. در واقع هنر معماری آشور تلفیقی از هنر سومر و هنر بابل بوده است که در معماری از سنگ و آجر بیشتر از خشت استفاده می کردند . در این زمان قومی به نام حتیم ها وجود داشتندکه مرکز حکومتشان ترکیه بود حتیم ها توانستند آشوریها را سرنگون کنند که اولین ترکیب بین معماری و مجسمه سازی را بوجود آوردند و معماری شان از سنگ غول پیکر بود.
ارگ ناتمام سارگون
این کاخ مساحتی نزدیک به ۴۰۰ هزار متر مربع و بیش از ۲۰۰ حیاط و اتاق داشته و بر روی تپه ای قرار داشت به ارتفاع ۱۵ متر که مجموعه ای از اتاق ها و تالارهای چهارگوش را در بر می گیرد و شکل اتاق ها دراز و باریک که با طاق گهواره ای خشتی پوشانده شده است و بهترین روش طاق زنی گهواره ای بود چون آجر و سنگ نداشتند و روی تپه بود به خاطر سیلاب ها و علاوه بر آن دارای حیاط ها و اتاق تاج گذاری، اتاق های دولتی ، حمام ها و … که کاخ را تشکیل می دادند و همچنین زیگورات خرساباد که هفت طبقه داشت و چهار تای آن تا به امروز حفظ شده است نمای این کاخ از یک دیوار تنومند گنگره دار که در دو طرف دروازه طاق دارش دو برج چهارگوش قرار گرفته و از دروازه اصلی کاخ دوگاو بالدار غول پیکر با سر آدمی پاسداری می کردند و موضوعات که روی درها و دیوارها نفش می زد موضوعاتی بود که حول محور فرمانروا دور می زد .
معبد اصلی خرساباد نیز در این ارگ قرار داشته است. این زیگورات ۷ طبقه داشته که ۴ طبقه آن تا امروز حفظ شده اند، ارتفاع هر طبقه ۵٫۵ متر و هر یک رنگی متفاوت با دیگری دارد. پلکان این زیگورات خرپشته ای حلزونی شکل و پیوسته است که دور تا دور ساختمان از کف تا بالا ساخته شده است. شایان ذکر است که معماری زیگورات از دوره سومری ها تا زمان آشور تحولات چشمگیری داشته است. بخصوص از نظر ارتفاع، تعداد طبقات و همچنین دسترسی از طریق پلکان ها.
زیگورات خرساباد
در زمان حاکمیت سناخریب کاخی در نینوا برپا کردند که به کاخ جنوب غربی معروف است. این بنا با پلان ویژه ای که دارد، متشکل از چند حیاط محصور با ردیف اتاق ها است که نحوه قرارگیری اتاق ها در پیرامون حیاط از نظر شکل و عملکرد با کاخ سارگون در خرساباد متفاوت است. در این کاخ نقوش برجسته فراوانی بر سطوح دیوارها ایجاد شده است که موضوع این نقش برجسته ها تا حدودی مشابه با کاخ سارگون است. تنها مورد اختلاف ، وجود صحنه های صلح و آرامش به مراتب بیش از هر دوران دیگری در این کاخ است.
بابل جدید: (۶۱۲ تا ۵۳۹ ق.م)
با سقوط نینوا در برابر هجوم دو قوم ماد و سکاها ، دوران امپراطوری آشور به پایان رسید و در همان زمان، فرمانده سپاه آشور در بین النهرین جنوبی از فرصت استفاده کرد و خود پادشاه بابل خواند. آثار معماری دوران بابل جدید(کلدانی) نه تنها از نظر عظمت و زیبایی بسیار با ارزش و بی نظیرند ، بلکه از نظر رابطه آنها با هنر قدیم بین النهرین نیز اهمیت دارند. آشوری ها نقشه زمین محراب را از سیستم عرضی که مشخصه معبد سازی دوران قدیم بین النهرین بوده، به فرم طولی تغییر دادند. اما در این دوره در ساختن معابد جدید مجددا از فرم معابد عرضی قدیم دوران سومر و آکاد پیروی شد. مهمترین اثر این دوران معبد ” نین ماه” در بابل است.
از آثار دیگر در این دوره کاخی آجری است که در شهر بابل احداث شده بود. اتاق های کوچک این کاخ پیچ در پیچ با هم ارتباط داشته و طول و عرض بنای کاخ ۱۸۰*۲۷۵ متر بوده است. دیوار بیرونی کاخ با کاشی لعابدار رنگارنگ و نقش هایی از حیوانات ، گلها، گیاهان و نخل خرما تزئین شده بود. از دیگر آثار مهم این شهر، برج بابل را می توان نام برد که در حدود ۲۰۰ متر بلندی داشته است. این زیگورات دارای سه ردیف پله برای دسترسی به طبقات بالا بوده است. به نقل از هردوت برج بابل تا زمان حیات او (قرن ۵ ق.م) هنوز وجود داشته است و به آن زیگورات عظیم مردوک که به نام خدای حامی این شهر بوده نیز گفته می شده است.
دروازه ایشتار
“دروازه ایشتار” که دروازهٔ ورودی به شهر بابل در نزدیک رودخانه فرات در کشور عراق محسوب می‌شده، در سال ۶۰۵ تا ۵۶۲ پیش از میلاد ساخته شده است. در سال ۱۹۲۷ میلادی، این بنا با توافق دولت وقت عثمانی با کشتی به بندر هامبورگ ارسال گردید. سپس در برلین در موزه پرگامون، بخش‌های مختلف این دروازه، از صدها قطعه شکسته دوباره بازسازی شد.
نمای بیرونی این بنا با کاشی لعابدار آبی رنگ پوشیده شده و دارای نقوش تزئینی نظیر گاو و اژدها می باشد. مقایسه دروازه ایشتار و ارگ سارگون دوم، تفاوت سبک هنرمندان بابل و آشور به خوبی هویدا است. در آشور از نقش ها و هیکل های برجسته خشن سنگی برای ایجاد رعب و وحشت استفاده می شده در صورتی که در دروازه ایشتار ظرافت و زیبایی با رنگهای روی آجر لعابدار خودنمایی می کند.
دروازه ارگ سارگون
دروازه ایشتار
از کارهای معروف “بخت النصر” احداث باغ های معلق در بابل برای همسرش می باشد. که بر روی یک رشته از ستون های دایره ای شکل بر روی یکدیگر بود که باغ هایی ساخته شد و بر سطح زمین مصنوعی ، قشر بسیار ضخیمی خاک حاصلخیز ریخته شد و آب به وسیله مجاری پنهان شده در میان ستون به باغ می رسانیدند و سطح باغ بیش از ۲۰ متر از زمین ارتفاع داشته است.
پایان فصل دوم
در آینده فصل سوم این کتاب ارزشمند را برای شما ارائه می کنیم.
نظر شما چیست؟ شما می توانید نظرات ،پیشنهادات و اطلاعات خود را در رابطه با این مطلب و موضوعات مربوط از طریق قسمت نظرات با ما و سایر بازدیدکنندگان در میان بگذارید.